Trong đời sống hiện đại, bảo hiểm ngày càng trở thành một phần quan trọng trong việc bảo vệ tài chính cá nhân và doanh nghiệp. Tuy nhiên, nhiều người vẫn tham gia bảo hiểm mà không hiểu rõ mình có quyền gì và cần làm gì để được bảo vệ đúng luật. Việc không nắm rõ quyền và nghĩa vụ của mình là nguyên nhân dẫn đến hiểu lầm, tranh chấp, thậm chí bị từ chối chi trả bảo hiểm khi cần.

Hiểu đúng quyền và nghĩa vụ của bên mua bảo hiểm không chỉ giúp bạn bảo vệ quyền lợi hợp pháp, mà còn giúp bạn sử dụng bảo hiểm một cách hiệu quả, minh bạch và chủ động hơn.

1. Ai là “Bên mua bảo hiểm”?

Theo Điều 4, Luật Kinh doanh bảo hiểm 2022, bên mua bảo hiểm là tổ chức, cá nhân giao kết hợp đồng bảo hiểm với doanh nghiệp bảo hiểm, chi nhánh doanh nghiệp bảo hiểm phi nhân thọ nước ngoài, tổ chức tương hỗ cung cấp bảo hiểm vi mô và đóng phí bảo hiểm.

Lưu ý: Bên mua bảo hiểm, có thể là người được bảo hiểm và người thụ hưởng. Và bên mua bảo hiểm có thể khác với người được bảo hiểm hoặc người thụ hưởng.

Ví dụ:

• • Tự mua bảo hiểm cho bản thân mình —> Bản thân vừa là bên mua bảo hiểm, người được bảo hiểm, và có thể chỉ định người thụ hưởng khác.

  • Cha mẹ mua bảo hiểm cho con —> Cha mẹ là bên mua, con là người được bảo hiểm.

  • Doanh nghiệp mua bảo hiểm cho toàn bộ nhân viên —> Công ty là bên mua, nhân viên là người được bảo hiểm.

2. Quyền của Bên mua bảo hiểm

Theo Điều 21, Luật Kinh doanh bảo hiểm 2022, bên mua bảo hiểm có các quyền sau đây:

a) Lựa chọn doanh nghiệp bảo hiểm, chi nhánh doanh nghiệp bảo hiểm phi nhân thọ nước ngoài để giao kết hợp đồng bảo hiểm;

b) Yêu cầu doanh nghiệp bảo hiểm, chi nhánh doanh nghiệp bảo hiểm phi nhân thọ nước ngoài cung cấp bản yêu cầu bảo hiểm, bảng câu hỏi liên quan đến rủi ro được bảo hiểm, đối tượng bảo hiểm, quy tắc, điều kiện, điều khoản bảo hiểm và giải thích các điều kiện, điều khoản bảo hiểm;

c) Yêu cầu doanh nghiệp bảo hiểm, chi nhánh doanh nghiệp bảo hiểm phi nhân thọ nước ngoài cung cấp bằng chứng giao kết hợp đồng bảo hiểm quy định tại Điều 18 của Luật này;

d) Yêu cầu doanh nghiệp bảo hiểm, chi nhánh doanh nghiệp bảo hiểm phi nhân thọ nước ngoài cấp hóa đơn thu phí bảo hiểm theo thỏa thuận trong hợp đồng bảo hiểm và quy định của pháp luật có liên quan;

đ) Hủy bỏ hợp đồng bảo hiểm quy định tại khoản 3 Điều 22 và Điều 35 hoặc đơn phương chấm dứt thực hiện hợp đồng bảo hiểm quy định tại Điều 26 của Luật này;
Giải thích: Bên mua bảo hiểm có quyền:
+ Hủy hợp đồng trong thời gian cân nhắc (21 ngày đối với bảo hiểm nhân thọ);
+ Yêu cầu chuyển đổi sang sản phẩm khác, nếu sản phẩm hiện tại không còn phù hợp, tùy vào quy định từng công ty bảo hiểm.

e) Yêu cầu doanh nghiệp bảo hiểm, chi nhánh doanh nghiệp bảo hiểm phi nhân thọ nước ngoài bồi thường, trả tiền bảo hiểm khi xảy ra sự kiện bảo hiểm;
Giải thích: Nếu rủi ro xảy ra đúng với điều kiện trong hợp đồng (ví dụ tử vong, tai nạn, cháy nổ…), bên mua bảo hiểm có quyền yêu cầu doanh nghiệp bảo hiểm chi trả tiền bảo hiểm hoặc bồi thường thiệt hại.
📌 Quan trọng: Bên mua bảo hiểm phải cung cấp đầy đủ hồ sơ, chứng từ chứng minh sự kiện xảy ra đúng với nội dung hợp đồng.

g) Chuyển giao hợp đồng bảo hiểm theo thỏa thuận trong hợp đồng bảo hiểm hoặc theo quy định của pháp luật;

h) Quyền khác theo quy định của pháp luật.

3. Nghĩa vụ của Bên mua bảo hiểm

Song song với các quyền lợi, bên mua bảo hiểm cũng có những nghĩa vụ bắt buộc, nếu không thực hiện đúng có thể dẫn đến mất quyền lợi hoặc vô hiệu hợp đồng.

a) Kê khai đầy đủ, trung thực mọi thông tin có liên quan đến hợp đồng bảo hiểm theo yêu cầu của doanh nghiệp bảo hiểm, chi nhánh doanh nghiệp bảo hiểm phi nhân thọ nước ngoài;
Giải thích: Khi tham gia bảo hiểm, bên mua phải kê khai đầy đủ, trung thực các thông tin liên quan đến rủi ro bảo hiểm: tuổi, sức khỏe, nghề nghiệp, tình trạng tài sản… Doanh nghiệp bảo hiểm căn cứ thông tin này để tính phí, xác định có chấp nhận bảo hiểm hay không.
❗ Nếu kê khai sai sự thật, hợp đồng có thể bị hủy, không được chi trả khi sự kiện xảy ra.

b) Đọc và hiểu rõ điều kiện, điều khoản bảo hiểm, quyền, nghĩa vụ của bên mua bảo hiểm khi giao kết hợp đồng bảo hiểm và nội dung khác của hợp đồng bảo hiểm;

c) Đóng phí bảo hiểm đầy đủ, đúng hạn theo thỏa thuận trong hợp đồng bảo hiểm;
Giải thích: Bên mua phải đóng đủ phí theo hợp đồng: có thể theo tháng, quý, năm hoặc một lần. Nếu đóng trễ, hợp đồng có thể bị tạm dừng hoặc chấm dứt hiệu lực.
Một số hợp đồng có “thời gian gia hạn phí” (grace period) từ 30 – 60 ngày, nhưng nếu quá hạn, quyền lợi có thể mất và hợp đồng mất hiệu lực.

d) Thông báo cho doanh nghiệp bảo hiểm, chi nhánh doanh nghiệp bảo hiểm phi nhân thọ nước ngoài những trường hợp có thể làm tăng rủi ro hoặc giảm rủi ro hoặc làm phát sinh thêm trách nhiệm của doanh nghiệp bảo hiểm, chi nhánh doanh nghiệp bảo hiểm phi nhân thọ nước ngoài trong quá trình thực hiện hợp đồng bảo hiểm theo thỏa thuận trong hợp đồng bảo hiểm;
Giải thích: Trong thời gian hợp đồng còn hiệu lực, nếu có thay đổi quan trọng (ví dụ chuyển nghề, mắc bệnh, thay đổi địa chỉ…), bên mua cần thông báo sớm cho công ty bảo hiểm.

đ) Thông báo cho doanh nghiệp bảo hiểm, chi nhánh doanh nghiệp bảo hiểm phi nhân thọ nước ngoài về việc xảy ra sự kiện bảo hiểm theo thỏa thuận trong hợp đồng bảo hiểm; phối hợp với doanh nghiệp bảo hiểm, chi nhánh doanh nghiệp bảo hiểm phi nhân thọ nước ngoài trong giám định tổn thất;
Giải thích: Khi rủi ro xảy ra, bên mua cũng cần gửi thông báo yêu cầu giải quyết quyền lợi trong thời gian quy định (thường trong vòng 30 ngày kể từ ngày sự kiện xảy ra).

e) Áp dụng các biện pháp đề phòng, hạn chế tổn thất theo quy định của Luật này và quy định khác của pháp luật có liên quan;

g) Nghĩa vụ khác theo quy định của pháp luật.

4. Một vài lưu ý thực tế

✔️ Luôn đọc kỹ hợp đồng trước khi ký: đừng ngại hỏi nếu có điều khoản khó hiểu.

✔️ Lưu giữ bản hợp đồng và hóa đơn đóng phí đầy đủ.

✔️ Không giấu bệnh, không kê khai sai sự thật: gian dối dù nhỏ cũng có thể khiến bạn mất hết quyền lợi.

✔️ Tham khảo luật và tư vấn bảo hiểm có uy tín, tránh bị lôi kéo, ép mua sản phẩm không phù hợp.

Quyền và nghĩa vụ đi đôi – Hiểu đúng để sử dụng bảo hiểm thông minh

Tham gia bảo hiểm là một quyết định tài chính thông minh, nhưng chỉ phát huy hiệu quả khi người mua hiểu rõ quyền được bảo vệ và nghĩa vụ cần thực hiện đúng. Luật Kinh doanh bảo hiểm Việt Nam đã quy định rõ ràng để đảm bảo sự công bằng, minh bạch và hợp pháp trong mối quan hệ giữa bên mua và doanh nghiệp bảo hiểm.

Đừng để bảo hiểm trở thành “hợp đồng vô nghĩa” chỉ vì bạn thiếu hiểu biết pháp lý. Hãy là người tham gia chủ động, có kiến thức, và hành động đúng ngay từ khi ký kết hợp đồng nhé!