Trong suốt chiều dài lịch sử loài người, con người luôn phải đối mặt với những rủi ro không thể lường trước: thiên tai, tai nạn, bệnh tật, chiến tranh, cháy nổ… Những biến cố đó có thể lấy đi tài sản, sức khỏe, thậm chí cả tính mạng. Trong hoàn cảnh đó, con người bắt đầu tìm cách chia sẻ rủi ro để giảm thiểu tổn thất. Từ nhu cầu đó, bảo hiểm ra đời – ban đầu chỉ là những hình thức tương trợ trong cộng đồng, nhưng dần dần phát triển thành một ngành tài chính chuyên nghiệp, có tổ chức và quy mô toàn cầu.

Vậy bảo hiểm xuất hiện từ bao giờ? Vì sao con người lại tạo ra bảo hiểm?

Bài viết này sẽ giúp bạn hiểu rõ về lịch sử hình thành và phát triển của bảo hiểm, từ thời cổ đại cho đến xã hội hiện đại.

1. Bảo hiểm là gì? (tóm lược khái niệm)

Trước khi tìm hiểu lịch sử, chúng ta cần hiểu bảo hiểm là gì. Theo định nghĩa hiện đại và pháp lý (Luật Kinh doanh bảo hiểm 2022 tại Việt Nam), bảo hiểm là một hợp đồng dân sự, trong đó người tham gia đóng một khoản tiền gọi là phí bảo hiểm cho doanh nghiệp bảo hiểm. Đổi lại, khi xảy ra rủi ro được xác định trong hợp đồng (tai nạn, bệnh tật, cháy nổ, tử vong…), người tham gia hoặc người thụ hưởng sẽ được doanh nghiệp bảo hiểm chi trả hoặc bồi thường một khoản tiền nhất định.

Về bản chất, bảo hiểm là một cơ chế chia sẻ rủi ro tài chính giữa nhiều người. Nó giúp giảm nhẹ hậu quả kinh tế khi có biến cố xảy ra – không ai biết trước điều gì sẽ đến, nhưng có thể chuẩn bị để không bị khủng hoảng khi nó đến.

2. Vì sao con người tạo ra bảo hiểm?

Ngay từ thời kỳ đầu của lịch sử, con người đã sớm nhận ra rằng không ai có thể đơn độc vượt qua những mất mát lớn. Họ nhận thấy rằng nếu nhiều người cùng đóng góp một phần nhỏ tài sản, thì khi một người gặp rủi ro, cả cộng đồng có thể giúp đỡ để người đó không bị phá sản hoặc mất trắng.

Đây là nền tảng hình thành nên nguyên tắc của bảo hiểm: phân tán rủi ro và tương trợ lẫn nhau. Không ai biết khi nào rủi ro sẽ xảy đến với mình, nhưng nếu mọi người cùng tham gia một quỹ chung, thì thiệt hại của một người sẽ được chia đều cho cả nhóm – công bằng và nhân đạo.

3. Bảo hiểm xuất hiện từ khi nào?

📍 Tại Babylon cổ đại (khoảng 3000–2000 năm TCN)

Một trong những dấu vết cổ xưa nhất của bảo hiểm được tìm thấy trong Bộ luật Hammurabi của Babylon (khoảng năm 1750 TCN). Luật này có một điều khoản cho phép thương nhân vay vốn để vận chuyển hàng hóa bằng đường biển, với thỏa thuận rằng nếu hàng hóa bị mất do cướp biển, bão tố hoặc tai nạn, thì khoản nợ sẽ được xóa nếu người đi vay đã đóng một khoản phí bảo hiểm từ trước. Đây được xem là hình thức bảo hiểm hàng hải sơ khai đầu tiên trong lịch sử nhân loại.

📍 Tại Ai Cập cổ đại

Khoảng 2500 năm TCN, các công nhân xây dựng kim tự tháp và các lăng mộ hoàng gia tại Ai Cập đã lập ra các quỹ tương trợ mai táng. Mỗi người đóng một khoản tiền vào quỹ. Nếu ai đó qua đời trong quá trình làm việc, quỹ này sẽ chi trả chi phí tang lễ cho họ. Đây chính là tiền thân của bảo hiểm nhân thọ, xuất phát từ sự tương trợ cộng đồng giữa những người lao động.

📍 Tại Trung Hoa cổ đại

Tại Trung Quốc, vào khoảng 1000 năm TCN, thương nhân đã biết đến một hình thức phân tán rủi ro thông minh. Họ chia hàng hóa của mình lên nhiều con thuyền khác nhau khi đi đường sông, để nếu một thuyền bị chìm thì cũng chỉ mất một phần hàng. Đây được coi là tư duy quản lý rủi ro và phân tán tổn thất, rất gần với nguyên tắc bảo hiểm hiện đại.

4. Sự ra đời của bảo hiểm hiện đại

🛡️ Bảo hiểm hàng hải – loại hình bảo hiểm đầu tiên

Vào thời kỳ Phục Hưng, khi thương mại biển phát triển mạnh, rủi ro trong vận chuyển hàng hóa tăng cao do cướp biển, bão tố, đắm tàu… Lúc này, nhu cầu bảo vệ tài sản và hàng hóa trở nên cấp thiết. Năm 1347, tại thành phố Genoa, Ý, người ta đã lập ra hợp đồng bảo hiểm hàng hải bằng văn bản đầu tiên được công nhận chính thức. Hợp đồng này quy định rõ trách nhiệm của người bảo hiểm và quyền lợi của người được bảo hiểm – đặt nền móng cho bảo hiểm thương mại hiện đại.

🛡️ Bảo hiểm cháy nổ sau “Đại hỏa hoạn Luân Đôn”

Năm 1666, một sự kiện kinh hoàng xảy ra: Đại hỏa hoạn Luân Đôn kéo dài trong 4 ngày, thiêu rụi hơn 13.000 ngôi nhà và khiến hàng chục nghìn người mất hết tài sản. Sau thảm họa này, doanh nhân người Anh Nicholas Barbon đã thành lập công ty bảo hiểm đầu tiên chuyên bảo hiểm cháy nổ cho nhà dân – gọi là Fire Office.

Đây là thời điểm đánh dấu sự ra đời của bảo hiểm tài sản hiện đại, với mô hình công ty, hợp đồng viết tay, quy trình định giá và chi trả rõ ràng.

🛡️ Bảo hiểm nhân thọ ra đời và phát triển

Đến thế kỷ 18, khi đời sống con người nâng cao, nhu cầu bảo vệ người thân sau khi mất đi cũng tăng lên. Năm 1759, tại Mỹ, công ty bảo hiểm nhân thọ đầu tiên ra đời – phục vụ các mục sư và gia đình họ. Bảo hiểm nhân thọ ngày càng phổ biến, đặc biệt trong thời kỳ cách mạng công nghiệp, khi lao động chân tay gặp rủi ro cao và con người cần một công cụ tài chính để đảm bảo tương lai cho người thân nếu chẳng may tử vong sớm.

5. Sự phát triển của ngành bảo hiểm hiện đại

Từ thế kỷ 19 đến nay, ngành bảo hiểm đã phát triển mạnh mẽ, mở rộng ra nhiều lĩnh vực như:

• • Bảo hiểm sức khỏe

  • Bảo hiểm tai nạn lao động

  • Bảo hiểm xe cơ giới

  • Bảo hiểm trách nhiệm nghề nghiệp

  • Bảo hiểm đầu tư – liên kết với tài chính ngân hàng

Ngày nay, bảo hiểm không chỉ là dịch vụ phòng ngừa rủi ro mà còn là một công cụ quản trị tài chính cá nhân và doanh nghiệp. Nhiều loại bảo hiểm hiện đại còn tích hợp tiết kiệm, đầu tư, quản lý rủi ro và chăm sóc khách hàng đa kênh.

6. Lịch sử bảo hiểm tại Việt Nam

Tại Việt Nam, bảo hiểm xuất hiện từ thời Pháp thuộc, nhưng phát triển thực sự sau năm 1957 với sự ra đời của Công ty Bảo hiểm Việt Nam (sau này là Bảo Việt). Sau Đổi Mới (1986), thị trường mở cửa, nhiều công ty bảo hiểm nước ngoài vào Việt Nam như Prudential, Manulife, AIA…

Đến nay, Việt Nam đã có hệ thống pháp luật bảo hiểm tương đối đầy đủ, gồm:

• • Luật Kinh doanh bảo hiểm (hiện hành là Luật số 08/2022/QH15)

  • Hệ thống doanh nghiệp bảo hiểm trong nước và nước ngoài

  • Các loại hình bảo hiểm đa dạng, phục vụ cả cá nhân và tổ chức

Bảo hiểm không phải là một phát minh hiện đại, mà là kết quả của hàng ngàn năm con người cùng nhau đối mặt với rủi ro và tìm cách vượt qua. Từ những quỹ tương trợ đơn giản thời cổ đại đến hợp đồng bảo hiểm hàng hải thời Phục Hưng, từ bảo hiểm cháy nổ Luân Đôn đến bảo hiểm nhân thọ hiện đại – tất cả đều cho thấy một điều: con người không thể ngăn rủi ro, nhưng có thể chuẩn bị để giảm hậu quả của nó và tìm kiếm sự an toàn trong một thế giới không thể đoán trước.

✍️ Bài học lớn nhất từ lịch sử bảo hiểm chính là sự chủ động và hợp tác. Khi rủi ro là điều không tránh khỏi, thì việc chia sẻ và phòng ngừa là con đường thông minh nhất để bảo vệ tài chính, tính mạng và tương lai.